Czym są środki zabezpieczające orzekane wobec sprawcy przestępstwa?

Aktualizacja 14 grudnia 2020

Prawo karne, poza karami i środkami karnymi, wyróżnia środki zabezpieczające. W założeniu mają one chronić społeczeństwo przed zagrożeniem ze strony sprawców

Prawo karne, poza karami i środkami karnymi, wyróżnia środki zabezpieczające. W założeniu mają one chronić społeczeństwo przed zagrożeniem ze strony sprawców:

1. co do których istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że ponownie popełnią przestępstwo,
2. których nie można ukarać z powodu niepoczytalności (nie ponoszą oni wówczas winy, stąd nie jest możliwe ponoszenie przez nich odpowiedzialności karnej),
3. których nie da się ukarać dostatecznie surowo z uwagi na stopień winy, a istnieje konieczność zastosowania środka zabezpieczającego dyktowana względami izolacyjno-prewencyjnymi (mowa o zabójcach czy gwałcicielach).

Zarówno ofiary przestępstw, jak i sami sprawcy, muszą pamiętać, że Kodeks karny zawiera katalog środków zabezpieczających orzekanych wobec wskazanych wyżej kategorii sprawców. Czym są środki zabezpieczające? Jakie środki zabezpieczające przewiduje polskie prawo karne? Wobec kogo są one orzekane? Na jak długo się je orzeka i kiedy należy je uchylić?

Katalog środków zabezpieczających

Zgodnie z art. 93a Kodeksu karnego środkami zabezpieczającymi są:

1. elektroniczna kontrola miejsca pobytu

Sprawca, wobec którego nałożono tego rodzaju środek zabezpieczający, jest zobowiązany do poddania się nieprzerwanej kontroli swojego miejsca pobytu. Kontrola ta sprawowana jest przy użyciu urządzeń technicznych (np. nadajnik).

1. terapia

Sprawca, wobec którego została orzeczona terapia musi stawić się we wskazanej przez sąd placówce w ustalonych przez lekarza psychiatrę, seksuologa lub terapeutę terminach w celu poddania się terapii farmakologicznej nakierowanej na osłabienie popędu seksualnego, psychoterapii lub psychoedukacji. Ma to pomóc w poprawie funkcjonowania sprawcy w społeczeństwie.

1. terapia uzależnień

Jeśli sprawca jest osobą uzależnioną i orzeczono wobec niego terapię uzależnień, ma obowiązki analogiczne do powyższych w celu poddania się leczeniu uzależnienia od alkoholu czy środków odurzających.

1. pobyt w zakładzie psychiatrycznym

Jeżeli postępowanie zostało umorzone z powodu niepoczytalności sprawcy, sąd orzeka wobec niego pobyt w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli istnieje wysokie prawdopodobieństwo popełnienia ponownie przestępstwa o znacznej społecznej szkodliwości w związku z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym.

Co do sprawcy o ograniczonej poczytalności w trakcie popełnienia przestępstwa, jeśli zostaje on skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywocie, orzeka się pobyt w zakładzie psychiatrycznym.

Za zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, gwałt i podobne wymuszenia seksualne, obcowanie seksualne z osobą małoletnią, jeśli sprawca zostaje skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywocie, sąd orzeka pobyt w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym przy wysokim prawdopodobieństwie popełnienia przestępstwa w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych.

Środki karne jako środki zabezpieczające?

Kodeks karny pozwala na zastosowanie jako środków zabezpieczających następujących środków karnych określonych:

1. zakaz zajmowania pewnych stanowisk, wykonywania pewnych zawodów czy prowadzenia określonej działalności,
2. zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją i opieką nad małoletnimi,
3. zakaz przebywania w pewnych środowiskach i miejscach,
4. zakaz kontaktowania się z określonymi osobami i zbliżania się do nich,
5. zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
6. zakaz wstępu na imprezę masową,
7. zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
8. nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
9. zakaz prowadzenia pojazdów.

Wymienione środki karne stosuje się zwłaszcza wobec sprawcy niepoczytalnego. Nie określa się wtedy czasu ich trwania – obowiązują tak długo, jak sąd uzna to za konieczne i uzasadnione okolicznościami danej sprawy.

Wobec kogo można orzec środek zabezpieczający?

Środki zabezpieczające służą przede wszystkim ochronie społeczeństwa przed określonymi kategoriami sprawców. Zgodnie z Kodeksem karnym, orzeka się je wobec:

1. sprawcy, wobec którego sąd umorzył postępowanie z powodu niepoczytalności spowodowanej chorobą psychiczną czy upośledzeniem umysłowym,
2. sprawcy, którego poczytalność w chwili popełnienia przestępstwa była znacznie ograniczona (np. sprawca miał w chwili popełnienia czynu epizod choroby psychicznej),
3. sprawcy skazanego za przestępstwo przeciwko zdrowiu, życiu i wolności seksualnej (zabójstwo, ciężkie pobicie, zgwałcenie itp.) popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych,
4. sprawcy skazanego na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia za umyślne przestępstwa przeciwko życiu, wolności, wolności seksualnej i rodzinie, popełnione w związku z zaburzeniem osobowości w takim stopniu, że istnieje znaczne prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia,
5. sprawcy skazanego za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu czy innego środka odurzającego.

Uchylenie środka zabezpieczającego

Uchylenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu w szpitalu psychiatrycznym może wiązać się z orzeczeniem innego możliwego środka zabezpieczającego.

W przypadku uchylenia środka zabezpieczającego wobec sprawcy, w przypadku takiego jego zachowania, które wskazuje na prawdopodobieństwo konieczności ponownego jego zastosowania, sąd orzeka o takim samym (lub innym) środku zabezpieczającym. Może to zrobić przed upływem 3 lat od uchylenia danego środka.

Na jak długo można orzec stosowanie środka zabezpieczającego?

Środki zabezpieczające mają to do siebie, że nie orzeka się ich na z góry określony czas. Kwestia konieczności zastosowania określonego środka zabezpieczającego wymaga od sądu ustalenia, nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed przewidywanym zwolnieniem z odbywania kary pozbawienia wolności albo odbycia takiej kary, potrzebę i możliwość jego orzeczenia.

W przypadku skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności bez zawieszenia jej wykonania, karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywocie, dany środek zabezpieczający, co do zasady, stosuje się dopiero po odbyciu przez skazanego kary lub jego warunkowego zwolnienia.

Środki zabezpieczające – wsparcie adwokata

Orzekanie środków zabezpieczających we wskazanych powyżej przypadkach wynika ze spraw trudnych i budzących znaczne emocje w związku z faktem, że sprawcy określonych przestępstw to zwykle osoby niepoczytalne, uzależnione od używek lub zaburzone seksualnie.

Należy przy tym pamiętać, że każda sprawa to indywidualny przypadek wymagający szczegółowej i wnikliwej analizy z uwzględnieniem znajomości obowiązujących przepisów – prawo karne, jak mało które, to dziedzina wymagająca dokładności i skrupulatności, a także umiejętności strategicznego myślenia. Pomoc obrońcy jest tak ważna zwłaszcza przy sprawach związanych z uchyleniem środka zabezpieczającego czy orzeczenia go, na podstawie całokształtu okoliczności danej sprawy, w sposób rażąco nieadekwatny.  Dlatego tak ważne jest, aby sprawca przestępstwa zabezpieczył własne interesy i zapewnił sobie wsparcie doświadczonego w podobnych sprawach adwokata. Dobrze wybrać kancelarię lub adwokata ze swojego regionu np. mieszkając we Włodzisławiu możesz wybrać kancelarię wpisując do wyszukiwarki “ Adwokat Wodzisław Śląski ” następnie patrząc po opiniach innych klientów wybrać takiego, który ma doświadczenie w danej sprawie.